Wielki Piątek. Największa tajemnica ludzkości?

W Wielki Piątek kościół katolicki wspomina mękę i śmierć Jezusa na krzyżu. Kośćiół nie sprawuje mszy świętej, ale w czasie kiedy Chrystus umierał na krzyżu, czyli o godzinie 15.00, celebruje Liturgię Męki Pańskiej. W tym dniu w czasie Liturgii Męki Pańskiej w Kościele czytana jest cała Męka Jezusa Chrystusa. Po zakończeniu liturgii Najświętszy Sakrament przenoszony jest do symbolicznego Grobu Pańskiego, gdzie wierni mogą go adorować do przeżywanej w Wielką Sobotę po zmroku Wigilii Paschalnej.

Droga Krzyżowa
W Wielki Piątek odprawiane są także nabożeństwa Drogi Krzyżowej. W ostatnich latach nabożeństwo Drogi Krzyżowej odprawiane było także na ulicach wielu polskich miast. W niektórych polskich sanktuariach, zwłaszcza w kalwariach, obchodom Wielkiego Piątku towarzyszą specjalne misteria Męki Pańskiej.

Post ścisły
W Wielki Piątek obowiązuje post ścisły, co w praktyce oznacza, że ograniczamy się do spożycia trzech posiłków, w tym tylko jednego do syta (obowiązuje zdrowe osoby od 18 do 60 roku życia). Oprócz tego, tak jak w każdy piątek, wierni są zobowiązani do wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych (od 14 roku życia).

Grób Pański – zwyczaj z terenów Rzeczypospolitej
Ostatnią – znaną głównie w Polsce – częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Na ołtarzu umieszczonym przy Grobie lub na specjalnym tronie wystawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem – symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. Cały wystrój tej kaplicy ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.

Wiele różnorodnych zwyczajów i obrzędów praktykowano w Wielki Piątek. Wczesnym świtem, starając się, żeby nikt nie wiedział, wędrowano do rzeki i strumieni, by się umyć w bieżącej wodzie, gdyż wierzono, że zapewni to zdrowie i urodę na cały rok. Szczególne właściwości miała woda krzyżowa, tj. pochodząca z miejsca, gdzie łączyły się dwa strumienie. Wodę ze strumieni przynoszono także do domów. Wykorzystywano ją w oborze do mycia krów, by były zdrowe i dawały dużo mleka. Wodę pozostałą po umyciu zwierząt w skrytości wynoszono nad rzekę i ją wylewano.

Wczesnym rankiem w Wielki Piątek gospodynie sadziły czosnek, a gdy dzień był pogodny, również groch. Z kolei gospodarze dla ochrony przed „złem”, jak mówiono, obchodzili trzy razy obejście. Przy wszelkich zajęciach w tym dniu należało się spieszyć, by nie być leniwym w ciągu roku i na czas wykonywać wszystkie prace. Z Wielkim Piątkiem wiązał się także zwyczaj „wieszania barszczu”, głównej potrawy w okresie postu poprzedzającego Wielkanoc. W Bziance koło Rzeszowa chłopak nabierał nieco gnojówki do starego garnka, mieszał z popiołem, następnie wychodził na drzewo i rozkazywał dziewczynie nieznającej tego zwyczaju podać garnek, a gdy to robiła, oblewał ją cuchnącym płynem.

Powszechnie Wielki Piątek był dniem żałoby. Wstrzymywano się od czesania włosów i przeglądania się w lustrze. Zachowywano także ścisły post. W okolicach Rozwadowa obowiązywał zakaz pieczenia chleba, a we wsiach w pobliżu Jarosławia dodatkowo przędzenia lnu. U podstaw zakazu pieczenia chleba leżała wiara, że w piecu zamieszkiwały dusze zmarłych, odwiedzające zagrodę w Wielki Piątek i nie powinno się ich niepokoić. W wielu innych miejscowościach nie przestrzegano zakazu palenia w piecu, co więcej we wsiach w okolicy Tarnobrzega mówiono, że tyle dusz zostanie uwolnionych z czyśćca, ile podpłomyków upiecze gospodyni w tym dniu. Gospodynie we wsiach koło Jarosławia po upieczeniu małych placków żytnich dawały chłopcom po kawałku i kazały udać się w pole. Tam mieli ugryźć kęs placka i wołać:

Kąkolu, kąkolu,
Nie lataj po polu,
Tylko po pańskim,
Albo po żydowskim.

W Wielki Piątek gotowano jaja, następnie wykonywano z nich pisanki, które Wielką Sobotę święcono. W wodzie pozostałej po gotowanych jajach dziewczęta myły włosy. Powszechnie myto się również w wodzie, w której zmywano naczynia używane do zarabiania ciasta. W Wielki Piątek, pod groźbą nieurodzaju i pomoru bydła, wstrzymywano się od wykonywania wszelkich prac rolniczych. Po południu przy grobach urządzanych w kościołach zaciągały wartę straże grobowe, zwane najczęściej turkami lub lokalnie „grobowcami”, „krakusami”, „kilińszczakami” i „bułgarami”.